ALEKSANDAR ZOGRAF WEB PAGE
ZOGRAF WRITES
ΤΟ ΟΝΕΙΡΕΜΕΝΟ ΚΟΜΙΚΣ

Εκατό χρόνια μετά από τη γέννηση του κόμικς, έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί πολλά στυλ, αλλά και η σκέψη γύρω από τα κόμικς έγινε εκλεπτυσμένη.

Οι θεωρητικοί έχουν συνεισφέρει στην ωρίμανση της συνείδησης και στην κριτική αντιμετώπιση του κόμικς (του διηγήματος μέσα από εικόνες).

Οι οπαδοί – αναγνώστες είναι είτε αυτοί που αναζήτησαν καινούργιες και εξωτικές απολαύσεις είτε αυτοί χάρη στους οποίους διατηρήθηκε το ενδιαφέρον για τις κλασικές αξίες, ενώ οι δημιουργοί χρησιμοποιούσαν τα mediaγια να παίξουν με τις δυνατότητες και να εμβαθύνουν τις δημιουργίες τους με νέες προκλήσεις.

Παράλληλα με όλες τις «παραδοσιακές» μορφές της σκέψης και της δράσης που σχετίζονται με το κόμικς, μπορούν να βρεθούν και νέες μορφές αναζήτησης και δημιουργικού παιχνιδιού.

Η δική μου προσωπική αναζήτηση, την οποία θα προσπαθήσω να περιγράψω εδώ, βασίζεται στην παρατήρηση ορισμένων καταστάσεων της συνείδησης (είτε πρόκειται για την εν εγρηγόρσει συνείδηση είτε για την ονειρική συνείδηση), οι οποίες επιτρέπουν στον καλλιτέχνη να δημιουργεί εικονογραφημένα διηγήματα (κόμικς).

Θέλησα να ερευνήσω από πού έρχονται οι εικόνες που θα γίνουν σκίτσα, πώς η συνείδηση παίζει δημιουργώντας και τι είναι αυτό που μας φέρνει τόση χαρά γύρω απ’ όλα αυτά.

Πράγματι, πρόκειται για μια περίεργη πράξη η οποία απαιτεί από τον δημιουργό να απευθύνεται στα κρυφά σημεία της συνείδησής του, να παίρνει από εκεί κάποιες εικόνες και να τις ταξινομεί με τρόπο συναρπαστικό

Αυτές οι σκέψεις εμφανίστηκαν όταν ζωγραφίζοντας τα κόμικς με το ψευδώνυμο Αλεξάντερ Ζώγραφ, προσπαθούσα να «πιάσω» τα σημεία της συνείδησης που θα με οδηγούσαν στη δημιουργία ολοκληρωμένων επεισοδίων. Ξαφνικά, εμφανιζόταν μια «λάμψη» στην κινητικότητα των σκέψεων, που μου επέτρεπε να δημιουργώ τους μικρόκοσμους των κόμικς μέσα από τις εικόνες και τις λέξεις.

Είναι αλήθεια περίεργο που κανείς μέχρι τώρα δεν ασχολήθηκε σοβαρά με ένα εκ πρώτης όψεως απλό ερώτημα : Από πού να αντλήσω ιδέες για τη δουλειά μου;

Ένα όνειρο είχε αποφασιστική επιρροή στα πάρα πέρα ενδιαφέροντά μου.

Στις 6 Μαίου του 1987, ξύπνησα και θυμόμουν το κόμικς που είδα στο όνειρό μου (αργότερα δημοσιεύτηκε στα κόμικς περιοδικά «ΝΟΝ» αριθμός 612 και «PATAGONIJA» αριθμός 2).

Κρατούσα τα μάτια μου κλειστά για πολλή ώρα, προσπαθώντας να χαράξω στη μνήμη μου όλες τις λεπτομέρειες και τελικά κατάφερα να ζωγραφίσω το «ονειρεμένο κόμικς».

Ήταν μια απλή ιστορία, στην οποία εμφανίζονται δύο περίεργοι ήρωες που μοιάζουν με μεταμορφωμένες εκδοχές του Μίκυ Μάους και του Ντόναλντ Ντακ. Μέσα από την λογική του ονείρου, όλα μου φάνηκαν κάπως κατανοητά και συναρπαστικά. Ιδιαίτερη απόλαυση βρήκα στην παρατήρηση των λεπτομερειών οι οποίες ήταν ζωγραφισμένες με ζωντανά χρώματα, έχοντας υπ’ όψιν ότι συνήθως στα όνειρα βλέπουμε μόνο το μαύρο, το λευκό και διάφορους τόνους του γκρι χρώματος.

Όταν ξύπνησα, στη συνείδησή μου κόλλησε η φράση «πειραματικό κόμικς» και μ’ αυτόν τον τίτλο δημοσιεύτηκε αργότερα το κόμικς αυτό.

Ενθουσιάστηκα πολύ από το γεγονός ότι κατάφερα να δημιουργήσω κόμικς το οποίο ξεπερνάει κατά κάποιον τρόπο τα όρια της συνηθισμένης εμπειρίας. Με λίγα λόγια κατάφερα να εκπλήξω τον εαυτό μου, να παρατηρώ και ν’ αναρωτιέμαι για την ίδια τη δημιουργία μου. Ίσως αυτό να ήταν μια εκδρομή στα βάθη κάτω από την επιφάνεια της συνείδησης, εκεί που κρύβονται διάφορες εκπλήξεις.

Όλα αυτά μου έδωσαν την έμπνευση να ξεκινήσω να ζωγραφίζω σκίτσα βασισμένα στις εικόνες των ονείρων.

Ωστόσο, οι περιπέτειες των ονείρων δεν είναι πάντα οπτικής φύσης. Συχνά συναντούσα το πρόβλημα με ποιόν τρόπο να παρουσιάσω το όνειρο μέσα από το σκίτσο. Αυτό ήταν για μένα πρόκληση και όχι αξεπέραστο εμπόδιο. Όμως έχω την εντύπωση ότι η συνείδηση, έφερνε το περιεχόμενο των ονείρων μου πιο κοντά στις προσπάθειες της εν εγρηγόρσει συνείδησης. Αυτό σημαίνει ότι συχνά στα όνειρά μου έβλεπα έτοιμα σκίτσα τα οποία μπορούσα μετά το ξύπνημα να τα ζωγραφίσω.

Εκείνη την εποχή περίπου κατάφερα να κατακτήσω τη λεπτή τεχνική του καθαρού-φωτεινού ονείρου (πρόκειται για τη λεγόμενηREM φάση του ύπνου ή αλλιώς συνειδητό ονείρεμα. Είναι εκείνη η φάση του βαθύ ύπνου που ο άνθρωπος αποκτά τη συνείδηση ότι εκείνη τη στιγμή ονειρεύεται).

Χρησιμοποιώντας την εξαιρετική Ινδιάνικη μέθοδο, όπως την έχει περιγράψει ο Καστανέντα, κατάφερα μέσα στο όνειρο να κατευθύνω το βλέμμα μου στα χέρια και στη συνέχεια να ερευνώ τα τοπία του ονείρου με τη συνείδηση, η οποία μοιάζει πολύ με την κατάσταση σε εγρήγορση.

Έτσι, όταν τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο έγιναν πιο ελαστικά, άρχισα να βρίσκω τα σχέδια, καθώς συνειδητά ονειρευόμενος περιπλανιόμουν στις περιοχές του ονείρου.

Κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου ονείρου, είδα ένα σχέδιο επάνω στο τραπέζι :τέσσερα (!) ανίψια του Ντόναλντ Ντακ, μαζί με ένα πρόσωπο – γελοιογραφία, που πηδούσαν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου και κουβαλούσαν σάκους γεμάτους με παιχνίδια.

Όσο τρελό κι αν φαινόταν, αυτό το σκίτσο μου προκάλεσε ένα αίσθημα απελευθερωμένης παιδικής χαράς και θεώρησα ότι μέσα σε όλα αυτά δεν υπάρχει τίποτα που να με κάνει να ντρέπομαι.

Στην άλλη γωνιά του δωματίου υπήρχε μια στοίβα από χαρτιά. Εκεί είδα δύο σχέδια τα οποία προφανώς αποτελούσαν αποσπάσματα του κινούμενου σχεδίου, (αυτό το κατάλαβα από τα ανοίγματα στο κάτω μέρος του χαρτιού τα οποία είναι χαρακτηριστικά των σκίτσων για τα κινούμενα σχέδια).

Αυτά τα δύο σκίτσα έδειχναν την αρχή και το τέλος μιας σειράς κινήσεων, με τις οποίες ο άγνωστος δημιουργός ήθελε να παρουσιάσει το πέρασμα μιας ομάδας δεινοσαύρων μέσα από τα ρηχά μιας μεγάλης υδάτινης έκτασης.

Επειδή δεν αρνούμαι την αλήθεια του ονείρου, δεν προσπάθησα να βρω την επεξήγηση των σχεδίων που είδα. Θεωρώ ότι αυτά τα σχέδια αποτελούν κάτι το οποίον μοιάζει είτε με συναρπαστικές, απροσδιόριστες διαισθήσεις είτε με την έμπνευση σε κατάσταση ύπνωσης.

Δεν ήταν δύσκολο να παρατηρήσει κανείς τη συγγένεια ανάμεσα στις εικόνες των ονείρων και την δημιουργική διαδικασία η οποία είναι προϊόν συνειδητής προσπάθειας. Και τα δύο απαιτούν ορισμένες μετακινήσεις ή ανακατατάξεις στο εσωτερικό της συνείδησης.

Από την άλλη πλευρά, και σε κατάσταση εγρήγορσης μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν εμπειρίες που μοιάζουν πολύ με την περιπέτεια του ονείρου. Αυτό έχει καταγραφεί σε περιπτώσεις άγχους, αρρώστιας, χρήσης ναρκωτικών ουσιών και ύπνωσης. Όμως, εάν στρέψουμε την προσοχή μας σ’ αυτά που βιώνουμε καθημερινά, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι και σε κατάσταση εγρήγορσης βλέπουμε αρκετά συχνά περίεργες εικόνες οι οποίες εμφανίζονται ξαφνικά στη συνείδησή μας. Παρατήρησα ότι τέτοια φαινόμενα, που διαρκούν μόλις για μια στιγμή, εμφανίζονται όταν κλείνω τυχαία τα μάτια μου. Τότε βλέπω περίεργες εικόνες τις οποίες σε μερικές περιπτώσεις κατάφερα να καταγράψω.

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αυτού του είδους οι εμπειρίες βιώνονται ως πραγματικά οράματα.

Στις 23 Νοεμβρίου του 1986, ξυπνώντας το πρωί, παρατηρούσα με κλειστά μάτια ένα εσωτερικό όραμα :

Το πορτραίτο μιας κοπέλας με περίεργα παραμορφωμένο το κεφάλι.

Η εικόνα παρέμεινε στο πεδίο όρασης της φαντασίας μου για αρκετό χρόνο και μπορούσα να την παρατηρώ προσεκτικά, μέχρι που μου προκάλεσε το αίσθημα της απέχθειας και την διαπίστωση ότι όλα αυτά δεν χρειάζονται. Δεν ήξερα πώς να ξεφύγω απ’ αυτό το όραμα. Ίσως η ανάγκη για αλλαγή που αισθανόμουν, γέμισε όλο το οπτικό πεδίο με το κεντρικό σημείο της εικόνας και στη συνέχεια η εικόνα εξαφανίστηκε.

Στην προσπάθεια να «πιάσω» και να μελετήσω αυτά τα περίεργα φαινόμενα των αισθήσεών μου, έδωσα ιδιαίτερη προσοχή στην οριακή κατάσταση της συνείδησης, όταν δηλαδή βρισκόμαστε στο σημείο ανάμεσα στο όνειρο και στο ξύπνημα.

Καθώς βυθίζομαι στον ύπνο ή όταν ξυπνάω, η συνείδηση καμιά φορά παρατηρεί τις λάμψεις των οραμάτων που κάποιοι θεωρητικοί τις ονομάζουν υπναγωγικές παραισθήσεις ή υπναγωγικές καταστάσεις.

Στην προσπάθεια να σημειώσω όσο πιο αποτελεσματικά μπορούσα αυτά τα όνειρα, έβαλα κοντά στο κρεβάτι μου τετράδιο και μολύβι. Εάν έβλεπα όνειρο ενώ θα βρισκόμουν σ’ αυτήν την κατάσταση ανάμεσα στον ύπνο και στο ξύπνημα, το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να κάνω θα ήταν να προσπαθήσω να χαράξω στη μνήμη μου όλες τις λεπτομέρειες, γιατί αυτές εξαφανίζονται αστραπιαία από τη μνήμη.

Έπρεπε να ξεπεράσω το εμπόδιο του ίδιου του νου μου, ο οποίος ισχυριζόταν ότι τα όνειρα είναι ασήμαντα και ανόητα. Όταν παραδινόμουν σε τέτοιες σκέψεις ξέχναγα τα όνειρα. Όμως, όταν κατάφερνα να απομακρύνω τις αμφιβολίες του γκρινιάρικου νου μου που τεμπέλικα περνάει από το μεθύσι του ύπνου στο ξύπνημα, έπαιρνα αμέσως το τετράδιο και σημείωνα τις εικόνες που είδα.

Συχνά με ξάφνιαζε το περιεχόμενο αυτών των ονείρων, πρώτα απ’ όλα επειδή ήταν μακριά από τη ροή των σκέψεών μου εκείνη τη στιγμή και από αυτά που μου περνούσαν από το μυαλό όταν ξύπναγα.

Για να είμαι ακριβής, οι λάμψεις των οραμάτων εμφανίζονται τη στιγμή της ησυχίας, όταν οι υπόλοιπες αισθήσεις μας ηρεμούν.

Τα όνειρά μου συχνά ήταν αποσπάσματα ήχων και φωνών, οράματα που μοιάζουν με φωτογραφίες ή στιγμιότυπα ταινιών. Μερικές φορές ήταν αποσπάσματα από κινούμενα σχέδια της φαντασίας. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα ενδιαφέροντά μου, μάλλον δεν είναι περίεργο που η πλειοψηφία των σημειωμένων ονείρων μου είναι σχέδια. Μέχρι τώρα έχω σημειώσει πάνω από εκατό τέτοια σχέδια.

Κάποιες φορές έλαμψαν στη συνείδησή μου συνεχόμενα σχέδια, τα οποία αργότερα μπορούσαν να παρουσιαστούν με τη μορφή του κόμικς. Υπήρχαν περιπτώσεις που μέσα από το οπτικό πεδίο της φαντασίας μου περνούσε ολόκληρο το κόμικς, αποτελούμενο από μερικές συνδεδεμένες εικόνες.

Η εμπειρία αυτή δείχνει ότι η δημιουργία των κόμικς μπορεί να γίνει με τρόπο ώστε ο δημιουργός να είναι διαμεσολαβητής ανάμεσα στις πρακτικές δημιουργικές δραστηριότητες και τις όψεις της «σκιώδους συνείδησης» του ίδιου του δημιουργού.

Όλο αυτό το πείραμα επέδρασε και στο προσωπικό στυλ της δουλειάς μου. Κάνοντας πειράματα και παίζοντας, κατάλαβα ότι αλλάζει το στυλ της ζωγραφικής μου και ότι όλα αυτά επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνω τα σενάρια για κόμικς.

Μοιάζει σαν η συνείδηση της εγρήγορσης και η συνείδηση του ονείρου να έχουν ενωθεί για το κοινό έργο. Όντως η εν εγρηγόρσει συνείδηση και η ονειρική συνείδηση, δεν είναι αντίστοιχα η συνείδηση – νόμος και η συνείδηση – παραβάτης, αλλά αποτελούν δυο ισότιμες δυνάμεις στο εσωτερικό μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας.

Εάν ο δημιουργός καταφέρει να φτάσει μέχρι τη «σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού» της συνείδησής του, τότε θα μπορεί να δημιουργεί το έργο του κάτω από ένα νέο φως.

Τα πειράματα που έχω ξεκινήσει, περιορίζονται μόνο από την προσωπική βούληση και την φυσική ύπαρξη.

Νέες και πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις ίσως συμβούν αυτή τη νύχτα.....

Πάντσεβο, 28 Σεπτεμβρίου 1991

Σάσα Ράκεζιτς alias Αλεξάντερ Ζώγραφ